Woensdag
'Onze tuinstoelen liggen in de sloot!' Het heeft harder gewaaid dan we hebben gemerkt. Rond onze boerderij zijn de meeste losstaande voorwerpen gezekerd - we hebben geleerd van de trampoline die twee jaar terug door een storm werd opgetild en zo'n honderd meter verderop in een oude linde bleef hangen - alleen wat emmers en tuinmeubilair zijn danig uit koers geraakt. 'Dat moet flink tekeergegaan zijn', concluderen we zodra de eerste berichtjes over aangespoelde televisies, Ikea-meubels en My Little Pony's in groepsapps tot ons komen. Iets met een van een schip gewaaide container en gratis spullen die voor het grijpen liggen op het strand, zo luidt de strekking.

De omvang van wat een milieuramp blijkt te zijn, kunnen we dan nog niet inschatten. Terwijl we aanmatigende berichten lezen over honderden jeeps met jutters op de Wadstranden en verontrustende citaten van de betrokken burgemeester van Schiermonnikoog, rukken de journalisten van de noordelijke media uit om de kwalijke bijvangst van de op drift geraakte containers vast te leggen. Al snel blijkt dat deze bijvangst aanzienlijk is. Het gaat bovendien niet om ‘een container’ van rederij MSC, maar om 281. Een fractie daarvan bevat giftige stoffen.

Donderdag
Het eerste beeldmateriaal komt online van schippers die behalve vis of garnalen nu heel andere dingen in hun netten aantreffen. ‘Kussentjes, houten krukjes, enorme hoeveelheden plastic, honderden lampjes, kleine jerrycans, dichte kleine kistjes, autobanden met velg van alles en nog wat komt voorbij drijven benoorden Schiermonnikoog’, plaatst Michiel Broere, schipper van de ZK 92, op Facebook. Zijn de eerste reacties nog gekscherend; dat virtuele lachen verstomt vlot zodra de kapotte netten worden getoond van schippers elders op zee. De Waddenzee die we met ons allen proberen schoon te houden, de kraamkamer van een keur aan planten- en diersoorten waarin we nog geen wikkel van een hoestsnoepje dulden, is in één klap volgestort met troep – en in de Noordzee ligt diezelfde troep.

Natuurfotograaf Gerhard Kornelis uit Zoutkamp deelt aangrijpende foto's van de sterk vervuilde Waddenzee en van dood aangespoelde zeedieren. Bijna 300 containers vielen er en slechts een aantal daarvan is vooralsnog als een walnoot gekraakt. De vergelijking met De doos van Pandora dringt zich op. Het blijkt dat de inhoud niet enkel meubels, schoeisel en kinderspeelgoed betreft, maar bijvoorbeeld ook operatiebenodigdheden en zakken gevaarlijke peroxide.

Wat meteen opvalt is de coördinerende rol die het team van het Zeehondencentrum in Pieterburen op zich neemt. Opruimacties worden georganiseerd en volle vuilniszakken rotzooi naar bergingsplaatsen vervoerd. Militairen schieten te hulp; het zijn er honderd, die op de eilanden gaan helpen bergen. Vanaf Schiermonnikoog wordt er veel gecommuniceerd over wie waar kan helpen en hoe dan. Ettelijke natuurliefhebbers steken de handen uit de mouwen. Wat echter evenzogoed opvalt: vanuit de politiek blijft het oorverdovend stil.

Vrijdag
Zo'n zes weken geleden is het dat we naar de stembus togen om onze voorkeur uit te spreken; hoe moest de kersverse gemeente Het Hogeland er bestuurlijk uit gaan zien? Inmiddels zijn de formaties geweest en zijn burgemeester en wethouders geïnstalleerd. Waarom horen we niks van hen? Hoe kan het dat de dorpencoördinator die met enige pathos werd geïnstalleerd nu in alle talen zwijgt? Waar blijven de mensen van Gemeentebelangen Het Hogeland, die zich erop laten voorstaan ‘gewoon, betrokken & dichtbij’ te zijn? De kustlijn die is aangetast strekt zich vanuit Friesland en Lauwersoog uit naar Hornhuizen, Noordpolderzijl en de Emmapolder. Die laatste drie maken deel uit van gemeente Het Hogeland. 'Laat ze in plaats van een Nieuwjaarsborrel te drinken gewoon hier komen om mee te helpen!', roept één van de vele vrijwilligers die naar de kust zijn getogen om korte metten te maken met het afval. Behalve wat acties op persoonlijke titel blijft het echter rustig. Rudmer Veenwijk en Kor Berghuis van het CDA staan in ieder geval met de voeten in het Wad om plastic te rapen. Door de politiek gecoördineerde programma`s blijven echter uit – en dat is dan alleen nog maar de gemeentepolitiek. Hoe zit het met de landelijke? Is Den Haag het noorden wederom vergeten? ‘De politiek heeft mond vol van klimaatakkoord. Maar een milieuramp op onze Wadden doet hen verstommen.’, Twittert ene Woeste Wouter.

Zaterdag
Een actie die wel heel sterk gekanaliseerd wordt, is de hulp van de schippers. Het Waddenfonds heeft 100.000 euro beschikbaar gesteld voor brandstof om de schepen te doen uitvaren. Ik denk aan familieleden en oud-klasgenoten die van een schone zee afhankelijk zijn voor hun broodwinning. Makkelijk hebben ze het de laatste jaren niet gehad. Net als bij de landbouw bestaan er veel breedgedragen vooroordelen over de eventuele milieuschade van de visserij. De groene organisaties die het hardst ageren tegen de kotters, schitteren door afwezigheid nu het Wad vol ligt met zogenoemde ‘welvaartsresten’. Geen evenknie van de Rainbow Warrior die de vracht van containerschip MSC ZOE uit het zilte water komt helpen vissen. Naast het vechten tegen vooroordelen over duurzaamheid, is er de inperking van visgebieden volgens het VIBEG-akkoord van een aantal jaren terug. De laatste maanden varen de garnalenvissers tot slot slechts 36 uur per week, om de aanwas van garnalen op peil te houden. Een beetje geluk is ze dus wel gegund, die schippers. In samenspraak met Sarah Verroen en Barbara Holierhoek, bestuurlijke routiniers in de sector, trekken de vissers er in het weekend op uit om het water te kuisen. ‘Best trots op de eensgezindheid’, appt mijn vroegere buurjongen Robin Bouma. Op beelden van RTV Noord is te zien hoe schipper John Lukkien tientallen decoratieve bordjes uit zijn netten schudt met de hier vervreemdende tekst ‘Home’. De verscheidenheid aan spullen is dusdanig dat er gevreesd wordt voor wat er nog aan zware dingen op de bodem ligt. Bij het zien van de filmpjes realiseer ik me dat mijn aandeel in het schoonmaakproces minimaal is: netten vol troep wordt er opgedregd door de schippers, tegenover de vuilniszakjes verguisde stukken piepschuim die mijn vriendin en ik bijeen harken op de kwelders en de zeedijken. Ons troost de gedachte dat de bolletjes vuil die wij opruimen in ieder geval niet door visjes zullen worden opgegeten. Voorlopig niet, althans.

Van vriendin en geograaf Marjolein Pauw krijg ik zaterdag het prangende verzoek mee te helpen mensen op te trommelen. ‘`s Ochtends ligt er iedere keer opnieuw zoveel troep bij Hoek van de Bant… Het is hopeloos. We proberen vol goede moed door te werken, maar het lijkt vechten tegen de bierkaai. Gelukkig is de eendracht voelbaar. Mij frustreert alleen de grijpgraagheid van sommige mensen een beetje. Krukjes tussen het vuil uitzoeken en dan weer huiswaarts keren. Als we vragen of ze dan tenminste een volle zak met troep mee willen nemen naar boven op de dijk, halen ze hun schouders op. Nou ja, doorzetten maar.’ Elders worden natuurliefhebbers gehinderd door een amateurjager die met enige intimidatie mensen van ‘zijn’ kwelder tracht te sturen.

Net als de voorgaande dagen trekken veel helpende handen richting de Waddeneilanden. De overtocht naar Schiermonnikoog kost voor deze gelegenheid slechts 6 euro en de ochtendboot is afgeladen. Veel mensen blijven achter op Lauwersoog. Op het eiland is vervoer naar de rampplekken eveneens geregeld. Daar stokt de organisatie, want iemand die de verantwoordelijkheid neemt en van hogerhand regelt hoe het moet is er nog altijd niet. Paul Boomsma vertrekt met zijn vierjarige zoon Ian naar Schiermonnikoog: ‘Kilometers sjouwen over het zandstrand haalde de vaart er voor ons wat uit, maar de verbroedering is immens. Wat je helaas overal ziet zijn kleine stukjes piepschuim en microplastic. Die zijn bijna niet te rapen.’

Zondag
Op de kwelders lijkt het nog het ergst: zwerfvuil heeft zich verplaatst over het moeilijk begaanbare slik en blijft hangen op de zeewering, waar alleen geoefende Wadlopers met moeite lijken te kunnen komen. Het fijne piepschuim en de kleine plasticdeeltjes doen pijn aan de ogen: aangespoeld blijven ze liggen in het kwelgras, maar het lijkt onmogelijk de troep efficiënt op te ruimen voordat het opnieuw met hoogwater wordt meegenomen de zee in en zeedieren zich eraan tegoed doen. Al jaren waak ik voor ons huiselijke plasticgebruik en nu lijkt zich meer plastic dan plankton te bevinden in de wateren voor Lauwersoog.

‘Die rederij vergoedt alle schade, toch?’, vraagt iemand. Wij hebben het ook ergens gelezen, maar niemand weet iets zeker. De verbroedering zet onverminderd door: mensen die ik jarenlang niet heb gesproken tref ik tijdens het harken op de gladde zeedijken en het is beslist gezellig. Als je dan toch stukken sierlijst moet zien te onderscheiden van meeuwenkadavers is het wel zo plezierig om dat tijdens een praatje te doen. Nog steeds zijn er de mensen die enkel komen kijken hoe erg de schade is, maar wederom valt op hoeveel mensen uit Groningen en Friesland naar de kust komen om schoon te maken. Daar blijft het niet bij: wanneer we rond half elf even gaan opwarmen in Restaurant Schierzicht en hier gratis koffie en chocomel krijgen, raken we aan de praat met twee dames uit Utrecht die speciaal voor de opruimmissie naar Lauwersoog zijn gereisd. Bij het verlaten van het restaurant valt ons oog op een gezelschap bestaande uit vissers – één van hen is voor zijn doen opmerkelijk netjes gekapt – en mensen uit de gemeentepolitiek. Toch hulp uit die richting, zo lijkt het.

Verschillende media verspreiden nu nieuws over de ramp en de daaropvolgende acties. Zondagavond is in het nieuws dat 240 van de containers inmiddels zijn gelokaliseerd. Op de Waddeneilanden hoeft er vooralsnog niet te worden gezocht. Het is er nu redelijk schoon en het weer slaat om, waardoor het zoeken gevaarlijk lijkt te worden. Voor dinsdag wordt er een storm voorspeld, dus hulptroepen zijn vanaf woensdag weer van harte welkom – al dan niet bijgestaan door landelijke politici.

Westpolder, 6 januari 2019