Yp verhaalt over een fictieve, uit verschillende verhalen geconstrueerde jongen die opgroeit in een arm arbeidersgezin van even na de grondwetsherziening van Thorbecke. Het verhaal vangt aan in 1860: het jaar dat Max Havelaar uitkwam. Niet toevallig betrof die klassieker een aanklacht tegen intermenselijke ongelijkheid, zij het op een ander vlak. Zonder veel politieke details schetst Bos een beeld van de harde omstandigheden waarin de arbeiders rond de steenfabrieken bij Onderdendam verkeerden. Zwaar fysiek werk, lange werkdagen, slechte hygiëne, gebrek aan benul aangaande anticonceptie en de gêne van het (door velen tevergeefs) vragen om financiële steun eisten hun tol.

In korte hoofdstukjes die lijken te zijn afgestemd op de hedendaagse leesbehoefte ontvouwt dit coherente verhaal zich. Waar streektaalschrijvers soms in verzanden; een diaspora aan karakters en loze verhaallijntjes nog voor het verhaal op stoom komt, komt in Tiggeljong niet voor. Even lijkt het daarop, maar na een vijfde van het boek zijn de verhoudingen helder, de karakters uitgesponnen en komt de vaart erin.

De hoofdpersoon, Yp, mag van geluk spreken dat hij gezegend is met een sterk fysiek, een helder verstand en een wilskracht om op Bordewijksiaanse wijze te klimmen op de maatschappelijke ladder. Zoals Suzanna Jansen haar arme personages in Het Pauperparadijs laat zeggen: ‘Wij zijn niet dom, alleen maar arm.’ Yp is een handige jongen die 37 steensoorten weet te herkennen, kritisch kijkt naar het arbeidsproces en in geval van crisis moeiteloos uitwijkt naar een andere nering in een andere omgeving, zoals vleeshouwen. Een vroege socialist op de barricaden is hij niet, maar een voorloper en iemand die weigert om zich neer te leggen bij zijn schijnbaar uitzichtloze bestaan zeker wel. Zijn rechtvaardigheidsgevoel maakt hem tot een nobele held: de aanleidingen om van het rechte pak te raken zijn er te over, maar Yp houdt zich verre van lichtekooien en knokvolk. Middels een romance, die op voorspelbare wijze uitmondt in meer en een daaropvolgend Vliegende Hollander-motief, wordt de aandacht van de lezer vastgehouden en de horizon van het verhaal verbreed.

Het boek lijkt in het ene deel beter te zijn geredigeerd dan in het andere, maar feit blijft dat het Gronings dat in dit boek gebezigd wordt vloeiend en duidelijk met veel plezier is opgeschreven. ‘Bie Sjoerd ien hoes kon n eulifant nog niks vernailen’, daar word je toch blij van?

Eén van de boeken die onder de kerstboom kunnen is wat mij betreft Tiggeljong.

Titel: Tiggeljong. Het verhaal van Yp, de steenfabrieksarbeider

Auteur: Jan Bos

Uitgeverij: Noordproof