Een geestige huisvriend met een goed gevoel voor timing bezigde lange tijd Groningismen als vernederlandst uitgesproken stopwoordjes. Vertelde iemand op een feestje verontwaardigd over een schandalige verkeerssituatie, dan kon hij de serieuze sfeer doorbreken door semi-verongelijkt uit te roepen: "Maar dat is al-der-naarst!" en had ineens niemand nog de gedachten bij dat onlogisch vormgegeven kruispunt of de misplaatste betonblokken in het slaapdorpje waarnaar het gesprek jammerlijk was afgegleden.

Dit procedé is, mits komisch uitgevoerd, vermakelijk en niet nieuw. Tal van cabaretiers bogen op deze techniek. Sketches tijdens streektaalavonden bevatten geregeld expres gekunsteld, want met streektaal doorspekt 'Nederlands'. Vaak zijn de typetjes die tijdens Bonte Avond, Rosenmontag of op de radio (bijvoorbeeld Meta & Greta van Radio Noord, de kijvende dames die weinig van doen hadden met een meet & greet) worden opgevoerd vrouwen, gestalte gegeven door mannen.

Vanwege het bagatelliserende karakter van dit zogenaamde vrouwengekwaak zou het eenvoudig zijn om ook dit verschijnsel te duiden als excessen van misogyne geesten. Toch lijkt dat te makkelijk geredeneerd: vrouwen zijn bij uitspraakveranderingen namelijk daadwerkelijk vaak de trendsetters. In zijn onderzoeken naar het Poldernederlands constateerde taalkundige Jan Stroop bijvoorbeeld in de jaren negentig dat het vooral jonge vrouwen waren die de Nederlandse diftongen ineens vereenvoudigd uitspraken. Zo valt het eveneens op dat uit migrerende gezinnen de zonen langer vasthouden aan de tongval van de thuisstreek dan de dochters.

Een vrouw die eens vol vuur verkondigde geen dialect te spreken in het bijzijn van haar kinderen, maar ‘gewoon ABN’ hoorde ik in één adem door aan iemand vragen: “Jai heb ja langere arms as ik, wil jai je arms daar eem omtoe doen?” Het is geen wonder waar persiflages hun oorsprong vinden: alsof Hadewych Minis het uitspreekt in haar rol van Liesbeth in Hollands Hoop.

Populair om haar hoogdravend bedoelde, doch dikwijls door het Gronings gevelde Nederlands was Fenna Slapsma-Tiessens, van wie de pedante pennenvruchten zelfs gebundeld zijn. Veel lezers genoten van haar bijzondere manier van schrijven. Jo Rietema van het Maandblad Groningen was de geestelijk vader van deze hilarische creatie.

Gelukkig is er in onze tijd eveneens een helder licht opgegaan waarvan we hopen dat het schijnsel enigszins op ons afkaatst: Diana Boerhaave, hartsvriendin van Alie en eigenaar van hondje Lady, schrijft doorwrochte haiku's die ze vormgeeft op nostalgische prentjes. Lees en verkneukel ‘uzelf’ ;) https://www.facebook.com/dianaboerhaave/

Meer hierover:
Poldernederlands; waardoor het ABN verdwijnt, Jan Stroop (1998, Bert Bakker)
Prachtige woorden, allernoast en rizzen, Siemon Reker (2013, RTV Noord)
Bloemkes uit myn dagboek, Fenna Slapsma-Tiessens